Абдолла Асылбеков 1896 жылы сол кездегі Ақмола уезінің Нұра болысында, Құндызды өзенінің бойындағы Кеңқияқ алқабында, Қарасуда (қазіргі Қарағанды облысы, Осакаров орталығы Сұңқар селосының маңында) дүниеге келіпті.
А.Асылбеков ауылда ашылған бірінші басқыш татар медресесіне оқуға түсіп, оны 1913 жылы бітіріп шығады. Осы оқуын одан әрі жалғастыру үшін он жеті жастағы Абдолла бір саудагерге жалданып, оның жылқысын айдасып Орынборға барады. Онда Хұсайын атына ашылған медресеге түседі. Алайда, мұнда небәрі төрт-бес ай ғана оқыған Абдолла "қазақ татар жастарын дінге, патша үкіметіне қарсы үгіттеп, ұйымдастырғаны үшін" медреседен қуылады.
Содан 1914 жылы Қызылжарға келген Абдолла осындағы мұғалімдер даярлайтын қазақ мектебіне түсіп оқиды. Алайда, "саяси сенімділігі" жайлы шартты үш ай мерзім ішінде кепілдік тапсыра алмағандықтан бұл мектептен де шығарылады. Ақыр соңында ол өз еліне келіп, осы Нұра болысындағы ауыл мектебіне мұғалім болып орналасады.1916 жылы патшаның маусым жарлығына байланысты қазақ халкының дүбірге толы ұлт-азаттық қозғалысы бұрқ ете түскені мәлім. Ал бұл қозғалыстың барысы, оның жеңіспен аяқталуы оның айналысындағы басқалар сияқты Абдолланың өзінің де қоғамдық-саяси көзқарастарының қалыптасуына жағдай жасаған еді. Ақпан революциясы аяқталғаннан кейін А.Асылбеков өзін біржола революция ісіне арнаған болатын. Одан көп ұзамай-ақ, 1917 жылдың мамыр айында жиырмадан енді ғана асқан жас жігіт большевиктер қатарына еніп, өзінің бұдан кейінгі тағдырын елімен берік байланыстырды.
Классик жазушымыз С.Сейфуллин өзінің "Тар жол, тайғақ кешу" атты тарихи-мемуарлық романында А.Асылбековтың революциялық өсу жолын жан-жақты суреттеген. Осы туындымен танысқанда Сәкеннің серігі бола білген А.Асылбековтың осы күнгі Қарағанды облысының негізгі бөлігі енген Ақмола губерниясының Ақмола уезі жеріндегі 1916-1919 жылдардағы тарихи қозғалыстарды баяндаған.
Көп жайларды қаһарман күрескердің – А.Асылбековтың өзі - қолы сәл ғана босаған сәттерде жазып, жеке кітап етіп бастырып шығарған, журналда жариялаған (бірақ белгілі себептермен алпыс жылдан астам уақыт бойына қайыра баспа бетін көрмеген) "Біздің де күніміз туды", "Октябрь күнінде" атты шағын повестерінде айтады.
Ақпан революциясынан кейін А.Асылбеков С.Сейфуллинмен бірге Ақмолада Кеңес өкіметін орналыстырып, "Тіршілік" газетін шығаруды ұйымдастырады. Колчактар оны тұтқынға алып, "Аннековтың азап вагондарында" зарықтырады. 1919 жылы түрмеден қашып шығады. Азамат соғысы жылдарында ол Қиыр Шығыстағы Приморск армиясының полк комиссары болады.
1921 жылы Қазақстанға қайтып келеді. Ақмола губерниялық партия комитетінде жұмыс істейді. 1922-1925 жылдарда ол РК (б) П қазақ облыстық комитетінің хатшысы және білім бөлімі меңгерушісі. 1926 жылы Тимирязев атындағы ауыл шаруашылық академиясына оқуға түсіп, оны бітіргеннен кейін жауапты қызметтерде болады.
А.Асылбеков алғашқы қазақ совет публицистерінің бірі. Оның мақалалары мен очерктері "Тіршілік", "Еңбекші қазақ", "Советская степь" газеттері мен "Қызыл Қазақстан" журналында жарияланып тұрды.
1921 жылы "Біздің де күніміз туды" деген публицистикалық повесі жарияланды, бұл шығарма қазақ совет әдебиетінің алғашқы қарлығаштарының бірі еді. 1930 жылы "Ауылды советтендіру" ("За советизацию аула") атты кітабы екі тілде өз алдарына басылып шықты.
Қазақ халқының адал ұлы А.Асылбеков Сталиннің 37-38 жылдардағы қуғын-сүргін қудалауына ұшырап, "халық жауы" атанды. "Қарағанды ісі" бойынша "ашық процесс" жасалған А.Асылбеков бастаған жеті адамның алтауы (Асылбеков, Нұрсейітов, Ғатаулин, Ордабаев, Ізбасаров, Шамсутдинов) үй мүлкі қатталып, ату жазасына кесілді де, жетінші адам (Баймолдин) үй мүлкі қатталып, тергеу-сот орындарына "көмегі" ескерілгендіктен, он бес жылға бас еркінен айыруға кесілді… Сөйтіп, елім деп еңіреген, елінің басына күн туғанда "етегімен су кешкен" А.Асылбеков бастаған есіл ерлердің жүректері соғуын осылайша тоқтатқан еді…
1991 жылы 30 сәуір айында Қарағанды облысының "Құндызды" ауылына А.Асылбековтың аты берілді.
Әбітай Атығаев 1912 жылы 5 желтоқсанда Қарағанды облысы, Ақадыр ауданында туған. Қарқаралы қалысында орта мектепте оқыған. Одан соң Алматы қаласына келіп, "Социалистік Қазақстан" газетінде корректор, әдеби қызметкер, әдеби хатшы, аудармашы болып сегіз жылдай жұмыс істеген.
Ал 1959 жылдан зейнеткерлікке шыққанға дейінгі аралықта "Жазушы" баспасында аға редактор болған. Осы баспада істеген жылдарда Ә.Атығаев оннан аса роман, повестерді қазақ тіліне аударды.
Л.Соболевтің "Үшінші лек" деген әңгімелер жинағын, француз жазушысы Л.Буссенардың "Қаһарман капитан" атты романын, неміс жазушысы Г.Белльдің "Қайда едің, Адам?" деген романын, татар әдебиетінің ірі өкілі Ғ.Ибрагимовтың "Біздің күндер" атты романын, А.Мұсатовтың "Дөң басындағы үй", О.Ковяковтың "Тұнжыр Вангур", Клушанцевтің "Айға сапар", М.Зверевтің "Ақ марал" атты повестерін аударған. Бұл шығармалармен бірге Ә.Атығаев шетел жазушыларының, орыс классиктерінің т.б. бір талай өкілдерінің әңгіме, очерктерін қазақшаға аударып, бірнеше жинақтарды жеке-жеке кітап етіп шығарған.
Ә.Атығаев 1985 жылы қайтыс болды.
Өтен Ахметов 1938 жылы Қызылорда облысының Қармақшы ауданында теміржолшы отбасында туған. Осында сегізінші сыныпты бітіргеннен кейін, Жезқазғанға келіп, 1956-1958 жылдар аралығында шахтада жұмыс істейді, әрі кешкі жұмысшы жастар мектебінде оқып, он жылдық білім алып шығады.
Ө.Ахметов 1958 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетіне түсіп, оны ойдағыдай бітірген соң, 1936-1967 жылдары Жезқазған облысы, Жезді ауданының Қарсақбай поселкесінде қазақ орта мектебінде тарих және қоғамтану пәндерінен сабақ берді. Ал, 1967 жылдан бастап Ө.Ахметов журналистік қызметте болған.
1973-1982 жылдары телевизия және радио хабары жөніндегі облыстық комитеттің бас редакторы қызметін атқарған.
1982-1987 жылдар аралығында "Орталық Қазақстан" газетінің Балқаш қаласы бойынша меншікті тілшісі, бөлім меңгерушісі, одан соң редактордың орынбасары, ал 1993 жылы Ө.Ахметов – Қарағанды телерадиокомпанияның председателі болды.
1997 жылы "Азия Транзит" газетінің бас редакторы болып уақытша қызмет атқарған.
Ө.Ахметовтың шығармашылық тұңғыш еңбегі Балқаш кен металлургия комбинаты туралы очерк-кітапша, "Алыптың адымы" 1968 жылы "Қазақстан" баспасынан жарық көрді, одан кейін "Адам болғым келеді" (1975), "Алтын арқау" (1977), повестері, "Қоңыр үй" (1982), "Заңғар" (1988) романдары шықты."Қазақтелефильм" студиясы түсірген "Қарқаралы қыздары" деректі телевизиялық фильмі сценарийнің, "Темірқазық", "Студенттер", "Құрыш пен қоңыз" пьесаларының авторы.
Әлжаппар Әбішев Қазақстанның халық жазушысы, белгілі драматург Ә.Әбішев 1907 жылы 15 қазанда Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданының бұрынғы Жамбыл атындағы шаруашылықтың Аспантау деген жерінде кедей шаруа отбасында дүниеге келген.
Мектеп есігін кешірек ашқан Ә.Әбішев 19 жасында ғана бірінші басқыш ауыл мектебін бітіріп, жиырма жасында яғни, 1927 жылы үш айлық мұғалімдер қурсында оқиды.
Одан кейінгі жазушы жолы өз бетімен оқып білім көтеру, үздіксіз қажымай-талмай еңбектену, іздену арқылы бойындағы әдеби дарынын ұштау, жетілдірумен жалғасты. Бұл шын мәнінде ерлік еді.
1927 жылдан бастап Ә.Әбішев сауатсыздық жою курсының мұғалімі болып істейді. Жазушылық қызметін Қарағанды кен орындарында шахтер болып істеп жүрген кезінде бастайды. Шахтадан кейін "Қарағанды пролетариаты" газетінде әдеби қызметкер болып істейді де белсенді тілшісі атанады. Ә.Әбішевтің "Үйінді" атты бірінші әңгімесі мен очерктер жинағы 1936 жылы басылып шықты. Бұл шығарма Қарағанды шахтерлерінің қажырлы еңбектеріне арналған. 1935 жылдан бастап Ә.Әбішев "Лениншіл жас" /қазіргі "Жас алаш"/ газетінің бөлім меңгерушісі, "Әдебиет және искусство" /қазіргі "Жұлдыз"/ журналында жауапты хатшысы, редактордың орынбасары болды.
Сол кезде жазушы "Отан үшін" (1937 ж.), "Отан атынан" (1938 ж.), "Жолдастар" (1940 ж.) атты бірнеше пьесалар жазып драматург ретінде көзге түсті. Оның 1938 жылы жазған "Армансыздар" атты пьесасы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерлісіке арналған.
Ұлы Отан соғысы жылдарында "Төлеген Тоқтаров" (1942 ж.), "Саржан" (1945 ж.) әңгімелерімен бірге "Ана" атты бір актілі пьеса жазды. 1945 жылы жазған "Жас түлектер" атты романында Қарағанды кеніштеріндегі соғыс кезіндегі жастардың өмірі мен қажырлы еңбегі суреттеледі. 1942 жылы жазган "Бір семья" деген пьсасында жазушы совет адамдарының семья құру және адамгершілік мәселесін көтереді.
Сол қырқыншы жылдардан бастап жазушы проза және драматургия жанрында жемісті еңбек еткен. Ә.Әбішевтің өз сөзімен айтқанда: "Өмірінің соңғы жылын арнаған" және бір кесек шаруасы бар. Ол–қазақтың белгілі композиторы, әнші–ақыны Мәди өмірін зерттеу, сөйтіп, әдебитімізде, өнерімізде, Мәдиге лайық ескерткіш жасау. Қазір әуелде жоспарлаған трилогияның екі кітабы "Найзағай" (1969 ж.), "Мәди" (1977 ж.) жарық көрді. Сол романдар негізінде "Мәди" және "Мәдидің соңғы шайқасы" атты пьесалары республикалық және облыстық театрларда ұзақ жылдар бойы қойылып келеді. Жерлес жазушының шығармашылығында драматургия саласы орын алды, ол 30-дан астам пьеса жазды. Олар республика театрларының репертуарларынан көп жыл түспей келді. Ә.Әбішев кейінгі жылдары "Айтпай кетті демеңдер", "Аманат" деген естеліктерін кейінгі ұрпаққа өсиет ретінде жазып кетті.
Ә.Әбішев осыдан төрт жыл бұрын, 90 жасқа толғанда Елбасының тікелей тапсырмасымен өзінің туған жері Қарқаралы өңірыне келіп, елдің жағдайын коріп, біліп, кіндік тамған Аспантаудың баурайындағы ата қонысына аунап, анасының басына құран оқытып қайтқан еді.
Жазушы "Октябрь революциясы", Еңбек Қызыл Ту, Халықтар достығы, "Құрмет белгісі" ордендерімен және медальдарымен марапатталған.
Республикамыздың тәуелсіздік алған соң Президентіміздің пәрменімен Ә.Әбішев алғашқылардың бірі болып "Халық жазушысы" (1985) құрметті атағына ие болды.
Қазіргі қазақ әдебиетшілерінің аға ұрпағының игілікті еңбектері көңілге жылы сезім ұялатады. Дәл осы ағалардың жуан ортасында, бәлкім, алғы шебінде халқының танымал талантты Әлжаппар Әбішевтің жүргені, оның есімі ілтипатпен аталары ақиқат.
24 тамыз 2001 жылы Қазақстанның халық жазушысы, қазақ әдебиеті ақсалдарының бірі, жерлесіміз Ә.Әбішев 94 жасқа қараған шағында фәниден бақиға өтті.
Журналист, жазушы, ғалым Әмен Махатұлы Әзиев 1927 жылы 6 маусымда Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданынданындағы бұрынғы “Оян” дейтін ауылда дүниеге келген. Оның балалық шағы, есейіп ер жетуі атақты Сарқұлжа мен қара орманды Кент тауларының маңдарында Жамбыл және Қ.Аманжолов атындағы ауылдардарда өткен. Қарағандыда, Қарқаралыда. Ақтоғайда оқыған. 1950 жылы Қазақстанның мемлекеттік университетін бітіргеннен кейін, республикалық “Лениншіл жас” /қазіргі “Жас алаш”/ газетінде, Ұлттық ғылым академиясының тіл және әдебиет институтында қызмет істеген. 1952 жылы Қарағандыға ауысып, еңбек жолын облыстық “Советтік Қарағанды” /қазіргі “Орталық Қазақстан”/ газетінде бастайды.
Жалын атқан жиырма бес жасында жұмысқа құлшына кіріседі. Өндірісті өлке туралы өндірдіп мақала, очерктер жазғаны да осы тұс. Қатардағы тілшіден редакцияның жауапты хатшысына дейін көтеріліп, 1961 жылдан Қарағанды телевизия студиясының директоры болып қызмет атқарып, журналистік, қаламгерлік өнерін шындайды. Күнделікті өмір құбылыстарына, әсіресе, жастар тәрбиесіне жете қөңіл аударған Ә.Әзиев кейінгі жылдарда бірқатар әңгіме-очерктер жазды.
Жазушының “Достық күші”, “Құтқару”, деген әңгімелері “Жұлдыз” журналына басылды. Милиция өміріне арналған “Алтыншы операция”, “Ошаған”, “Ар оянасы” очерктері облыстық газетте жарияланды. Бұл очерктер 1965 жылы “Өтелген өкініш” деген атпен жеке кітап болып шықты. Міне, журналист енбегінің күрделі де қым-қуат қиыншлықтарына қарамстан осы жылдары көркем шығармалар жазып, қазақ повесі туралы филология ғылымдрының кандидаты ғылыми дәрежесіне диссертация қорғайды. Кейін ҚарМУ-де, ҚаПТИ-де доцент, профессор міндеттерін атқара жүріп, шығармашылық жолындағы басты еңбегі–Орталық Қазақстанда түсті металлургия өндірісінің пайда болуы және даму тарихын зерттейді. Бұл еңбекке ол өзінің жиырма жылын сарп етеді. Соның лайықты жемісі ретінде қазақ және орыс тілдерінде “Қазыналы Сарыарқа” “Сокровища Сары-Арки” деген құнды монографиялар жариялап, докторлық диссертация жазады, профессор ғылыми атағын алады.
Ә.Әзиевтің әдеби қызметі елуінші жылдардың аяқ шенінде басталды. Жазушы қазақтың ұлттық парасаты, интернационализм және халықтар достығы жайында көп жазды. Ол он бес кітаптың авторы.
Қырық жыл созылған шығармашылық қызметінде Ә.М.Әзиев “Өтелген өкініш” (1965 ж.), “Шапақ (1968 ж.), “Оянған ар” (1972 ж.), “Шұғыл тапсырма” (1980 ж.) повестері, “Жез таулар” (1977 ж.), “Мыс ошағы” (1980 ж.), “Медный пояс” (1991 ж.), “Жер жарасы” (1994 ж.) романдары, “Есіл ару” пьесасы (1983 ж.), “Қазыналы Сарыарқа” (1978 ж.), “Сокровища Сары-Арки” (1986 ж.), “Қазақ повесі” (1989 ж.) атты монографиялары жарық көрді. Ол әдебиет және тарих ғылымдарымен де жеткілікті айналысты. Көп жылдар студенттерге дәріс оқыды.
Ә.М.Әзиев жиырма бес жыл бойы зерттеген “Орталық Қазақстанда түсті металлургияның пайда болуы және дамуы” атты докторлық диссертациясы оған тарихтың көптеген құпиясын ашты. Соның нәтижесінде ол өзінің ең күрделі де көлемді екі туындысы – “Мыс ошағы” және “Жер жарасы” романдарында отызыншы жылдарда өріс алған ауыр индустрияның қазақ даласына тигізген кесапатын асқан шеберлікпен, тарихи тұрғыда, барынша нанымды бейнелеп шықты.
1968 жылы "Есіл ару" атты пьесасы Қарағандының облыстық драма театрының сахнасында қойылды.
1997 жылы ол өзінің жетпіс жылдық мерейтойында туған жері Қарқаралыға сапармен келді. Бұл сапарда жазушыға қаланың құрметті азаматы атағы берілді.
Әмен Махатұлы Әзиев 2003 жылы 4 сәуірде қайтыс болды.
Төкен Әлжантегі 1953 жылы туған. Жазушы, ҚР Жазушылар одағының мүшесі (1995), Төлеген Айбергенов атындағы сыйлықтың иегері (1998), халықаралық "Сорос - Қазақстан" қорының "Қазақстан әдебиеті - 2000" конкурсының жеңімпазы (2000), Қарағанды облысы әкімінің "Жыл жазушысы 2000" сыйлығының иегері.
Еңбек жолын Ақадыр аудандық "Ақадыр таңы" газетінде тілшіліктен бастап (1974), аудандық, қалалық, облыстық газеттерде түрлі жұмыстар атқарған.
"Армысың, ару кун!" (1987), "Ашық сабақ" (1991), "Қым-қиғаш тіршілік"(2000), "Ақ-қараның арасы" (2002), "Жартастан жеткен жаңғырық" (2003) атты прозалық кітаптардың авторы.
Т.Әлжантегі шығармалары ҚР Жазушылар одағының әдеби жыл қорытындыларында Асылбеков С., Дәдебаев Ж., Мекебаев А., т.б. да жазушы, сыншылар тарапынан жақсы бағаланған.
Журналист, жазушы, Қарағанды қаласының құрметті азаматы Жайық Кәгенұлы Бектұров 1912 жылы 10 маусымда Ақмола уезінің Моншақты болысында (қазіргі Астана облысы, Алексеев ауданы, “Үрпі” ауылы) туған. 1928 жылы ҚАССР-нің Халық ағарту комиссариатының мұғалімдер курсын бітірген соң, Атбасар қаласында мұғалім болған.
Ол 1934 жылы Қазақ коммунистік университетін, ал 1955 жылы Қазақтың мемлекеттік университетін бітірген.
Ж.Бектұров 1932-1937 жылдары комсомол қызметінде болған, 1937-1939 жылдары республикалық “Лениншіл жас” жастар газеті редакторының орынбасары, “Социалистік Қазақстан” газетінің бөлім меңгерушісінің орынбасары міндеттерін атқарған.
1939-1940 жылдары Жамбыл облыстық газетінің жауапты редакторы, ал соғыс басталғанда дивизиялық газетінің редакторы болған.
1942 жылы мамыр айында Ж.Бектұров қамауға алынып, КСРО НКВД-сінің айрықша кеңесінің шешімімен РФСР Қылмысты істер кодексінің 58-ші бабымен сырттай он жылға кесіліп, Солтүстік Оралға жер аударылды. Жабылған жала тек қана 1955 жылы ҚазССР Жоғарғы сотының Президиумының шешімімен күшін жойып, ал 1989 жылы түбегейлі ақталды. Жайық Кәгенұлы елеуінші жылдары педагогикалық қызметте болды. 1958 жылдан бастап 1989 жылғы қыркүйекке дейін ол Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының Қарағанды облысаралық бөлімінің жауапты хатшысы болды.
КСРО Жазушылар одағының, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының мүшесі, КСРО және Қазақстан Журналистер одағының мүшесі, Бүкілодақтық географиялық қоғамының мүшесі, партия мен еңбек ардагері Ж.К.Беқтұровтың қоғамдық және әдеби өмірдегі еңбегі оған атақ-абырой әкеліп, жұртшылықтың құрметіне бөледі.
Публицист Ж.К.Бектұров өзінің ауқымды да бейнелі сөздерімен Орталық Қазақстанның көптеген фактілері мен тарихи оқиғаларын көпшіліктің жадында қалдырды.
Ол республиканың әдеби ортасында кеншілер өлкесінің қалыптасуы мен дамуының, оның орталығы – Қарағандының шежіресін жазушы ретінде белгілі.
Ж.К.Бектұров өзінің шығармашылық және ұйымдастырушылық таланты арқылы облыс пен республиканың мәдени өміріне үлкен үлес қосты. Ол Қарағанды және Қарағанды облысының энциклопедиясын жасаушылардың бірі болды.
Оның көп жылғы әрі тынымсыз еңбегі көптеген үкімет наградаларымен марапатталған. 1977 жылы “Жол жоралғысы” деген кітабы шықты. Бұл жинаққа қаламгердің Ы.Алтынсарин, Ш.Уалиханов, Г.Потанин, қобызшы-жыршы Н.Атабеков жайлы тарихи-көркем очерктері енгізілген. Халық ауыз әдебиетінің үлгілерін қажымай жинап, бастырудағы еңбегі өз алдына бір сала. Ж.Бектұров Абай, Сәкен, Бейімбет, Саттар, Әбділдә, Тайыр, Ғабиден, Зейін және өзге де қазақ ақын-жазушылары жайында көптеген сын мақалалар жазған. Жазушы басқа ұлттар әдебиетінің озық үлгілерін қазақ оқырмандарына танытуда көп жұмыс тындырды. Ж.Бектұровтың өрнекті тілімен қазақшаланған Г.Серебрякова, Петефи, Дефо, Гашек, Л.Пантелеевтің шығармаларын оқырмандар жылы қабылдаған. Облыстық “Орталық Қазақстан” газетінің бетінде жазушы Азия, Африка елдері қаламгерлерінің бірнеше әңгімелерін аударып бастырған. Кейінгі жылдары, яғни 1991 жылы “Өткел” өлеңдер жинағы, ал 1997 жылы “Қазақстан” баспасынан “Таңба” атты кітабы жарық көрді. Бұл кітап еліміздің шежіресіне қара таңба болып басылған отызыншы-қырқыншы жылдардағы саяси қуғын-сүргіннің алапат ашы шындығы жайында, сол нәубеттің құрбаны болған тұғырлы тұлғалар, талайлы тағдырлар жайында баян ететін туынды. Мұның жарық көруінің арасы 40 жылдай уақыт созылған екен… Сол қырғынның өзі де куәсі болған, кезінде жазықсыз танылған кесірінен жапа шегіп, жалынды жастық жылдарын айдауда, азап лагерьлерінде өткізген ардагер жазушының аталмыш романы авторы іспеттес қилы қияметтерді бастан кешіріп барып, кейінде ғана оқырмандарға жол тапқан. Жалпы бұл шығарма азап лагеріндегі өмірді қазақ әдебиетінде бейнелеген тұңғыш еңбек. Сол жылы Медицина ғылымының докторы, профессор М.Әлиакпаровтың “Жайық мінген қайық” кітабы Қарағанды қаласының “Қазақстан” баспасынан шыққан. М.Әлиакпаровтың бұл кітабы Ж.Бектұровтың тар жол, тайғақ кешулерге толы өмір өткілдеріне арналған. Автор мен кітап кейіпкері арасындағы сырлы сұхбатта зұлмат жылдардың зобалаңы, қазақ халқының басына қолдан жасалған нәубет зардабы бүкпесіз баяндалады. Сонымен қатар кітапқа жасы сол кезде сексен беске келсе де қаламы қолынан түспеген Ж.Бектұровтың сталиндік зұлматты ашық әшекерелейтін бірқатар поэмалары мен өлеңдері енгізілген.
1998 жылы 26 наурызда сексен алты жасқа қараған шағында журналист, жазушы, Қарағанды қаласының құрметті азаматы Ж.К.Бектұров өмірден өтті.
Евней Бөкетов 1925 жылдың 23 наурызында Солтүстік Қазақстан облысының Бағанаты ауылында дүниеге келеген. 1945 жылы Е.А.Бөкетов Алматы қаласына келіп, осындағы Қазақ кен-металлургия институтының металлургия факультетіне оқуға түсіп, оны 1950 жылы бітіріп шығады.
1951-1953 жылдары Е.А.Бөкетов өзі бітірген институттың (ҚазКМИ) аспирантурасында оқыды. Осыдан кейін Е.А.Бөкетовтың жоғары мектеп оқтушысы ретіндегі еңбек жолы басталады.
1960 жылы академик Қ.И.Сәтбаевтың ұсынысы бойынша Е.А.Бөкетов Қаз. КСРҒА Қарағанды қаласындағы Химия-металлургия ғылыми зерттеу институтының директорлығына тағайындалады және осы қызметте 1972 жылдың наурызына дейін істеген.
Е.А.Бөкетов 1972-1980 жылдары–жеңіл, асыл, шашыранды және ауыр металдар металлургиясы мен химиясы салалары бойынша атақты металлург-ғалым және физик-химик.
1969 жылы мыс рудаларын жинақы өңдеу технологиясын зерттеп, Балқаш кен-металлургия комбинатына ендіргені үшін Е.А.Бөкетовке КСРО Мемлекеттік сыйлығы берілді.
Е.А.Бөкетов тек қана химия және металлургия саласының үлкен ғалымы емес, сонымен қатар көрнекті әдебиетші, шебер аудармашы, публицист, сыншы болған. Ол артынан көптеген ғылыми және әдеби еңбектерін қалдырып кеткен.
Е.А.Бөкетов әдебиет саласына ерте араласқан. Ол Марьевка селосының орта мектебінде оқып жүріп С.Мұқановтың “Жұмбақ жалау” романын қазақ тіліне аударған. Одан кейін Е.А.Бөкетов елуінші жылдары әдебиет саласында (ғылыми жұмыстарымен қатар) еңбек етті. Ол Ғ.Мүсіреповтың “Оянған өлке” романына, С.Мұқановтың “Шоқан Уәлиханов”, Ә.Тәжібаевтың “Майра”, З.Шашкин мен М.Гольддлагтың “Тоқаш Бокин”, Ш.Құсайыновтың “Кеше мен бүгін”, Н.Хикметтің “Махаббат туралы аңыз” спектакльдеріне сын мақалалар жазған. Ол жазған мақалалар әдеби жағынан сауатты, жоғары кәсіби деңгейде болды.
Осы елуінші жылдары Евней Арыстанұлы аудармашылық жұмыспен көп айналысады. Ол орыс тілінен қазақ тіліне И.Василенконың “Артемка” повесін, Э.Золяның әңгімелері мен мақалаларын, болгар жазушысы И.Вазовтың “Бұғауда” (“Под игом”) пьесасын, С.Есениннің “Анна Снегина” поэмасын аударған.
Елуінші жылдардың орта шенінде Е.А.Бөкетов шығармашылығы республикада ғана емес, одақ оқушыларына да мәлім болған. Оған тіпті “Литературная газетінің” Қазақстан бойынша меншікті тілшісі болуы жөнінде ұсыныс алған. Бірақ ол ұсыныстан өзіне тән қарапайымдылықпен бас тартады. Өйткені оның негізгі жолы–ғылым, ғылымдық еңбек болған.
Алпысыншы жылдардың аяғында ол “Орталық Қазақстан” газетіне “Канада әсерлері” атты публицистикалық әңгіме жазған. 1969 жылы сол газетте академик Қ.И.Сәтбаевтың туғанына 70 жыл толуына арнап “Аққан жұлдыздан құс жолына дейін” деген үлкен мақаласын бастырған. Бұдан соң ол елімізге белгілі ғалым әрі жазушы ретінде толық танылған. Ол ғылым мен әдебиетті құстың қос қанатындай тең ұстаған.
Ол өзі: “Мен … әдебиетті білмеген ғалымды асыл мәнінде нағыз ғалым болады деп айта алмас едім, үлкен ғалымдар қашанда мәдениеті жоғары, әдебиетке жетік болған”, –деп жиі айтқан.
1970-1980 жылдары Евней Арыстанұлы әр түрлі республикалық және облыстық мерзімді басылымдарда ондаған публицистикалық мақалалар жариялаған. В.Маяковскийдің “Керемет” (“Хорошо”) поэмасын, В.Шекспирдің “Макбет” және “Юлий Цезарь” трагедияларын аударған.
Е.А.Бөкетовты Қазақстан ғылымы мен мәденитетінің туып, дамуы, переспективасы қатты ойландырған. Оның 1975 жылы “Жазушы” баспасынан “Атан қомында туған адам” кітабы және 1977 жылы сол баспадан орыс тілінде “Творчество қырлары” атты деректі-көркем очерктері басылып шыққан. “Атан қомында туған адам” очеркінде өнер, білім, мәдениет туралы әр жылдары жазған ой-толғаныстарымен қоса қазақтың ғалымдары Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, И.Қарағұлов, Ә.Бектұровтардың шығармашылық ізденістерін, талғам-танымын, тапқан жаңалықтарын шұрайлы тілмен әсерлі әңгімелеген. Осы кітабында Е.Бөкетов әдебиет мәселелеріне ойысып, оның ішінде әсіресе, ақындық өнер, ақындық дарын хақында өз түсінігін оқырмандарымен бөліскен.
Е.А.Бөкетовтың орыс халқының Д.М.Менделеевқа арналған повесі “Досқа алты хат” деген кітабы “Жалын” баспасынан 1989 жылы орыс тілінде, ал 1995 жыды қазақ тілінде жарық көрді.
Өмірінің соңғы күндерінде Е.Бөкетов орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкиныің Баркалай де Толлиге арналған “Қолбасшы” (“Полководец”) атты өлеңін қазақшаға тәржімалдаған. Аударманы түп нұсқасымен салыстырғанда Е.Бөкетовтың ақындық қуатын жаңа қырынан көргендей боласың. Оның жазу столынан ұлы математик С.В.Ковалевскаяның өлеңдері табылған. Бұған дейін қазақ ақындарының қолы тимеген жырлар. Бітпеген, атқарылмаған істерінің бір ұшығы осылар болар-ау шамасы.
Академик Е.Бөкетовтың есімін ел есінде мәңгілік қалдару үшін кейінгі жылдары оның әдебиет саласындағы еңбектері жарияланып жатыр. Ғалымның мұрагер інісі Қамзабай Бөкетовтың белсене араласуымен “Көкейкесті” атты шығармасы 2000 жылы “Қазақстан” баспа үйі” серіктестігінен жарық көрді. Бұл кітапта Е.А.Бөкетовтың тірі кезінде жазылып осы кезге дейін жарық көрмеген бір топ сын мақалалары, естеліктері, жол сапар хикаялары қазақ және орыс тілінде енгізілген.
Қазақ әдебиетінің аспанына жарқ етіп көтеріліп, бірақ лезде жалт етіп ағып түскен жұлдыздарының бірі, өмір дегенде өксігін баса алмай, өнерінің барлық гүлін аша алмай арманда кеткен жас талант Саттар Асқарұлы Ерубаев қазіргі Шымкент облысы, Түркістан ауданында 1914 жылы дүниеге келген. Ауыл балалары сияқты молданың солқылдаған көк шыбығына көнбестен Саттар Түркістандағы бастауыш мектепке ашып кетеді. Мұны бітіргеннен соң жетіжылдық орыс мектебінде оқып, оны үздік аяқтап шығады.
1930-шы жылы Саттардың белсенді комсомол мүшесі және зейінді жас екені ескеріліп, жоғары оқу орындарына даярланатын Алматыдағы дайындық курсына жіберіледі. Сол жылы ол Қазақстан оқу Комиссариатының арнайы жолдамасымен Ленинград тарих, философия және лингвистика институтына түседі.
Институтты Саттар 1933 жылы үздік бағамен бітіріп шықты. Ол дипломдық жұмысын өте жақсы қорғайды және және осы еңбегі үшін бәйге алады. Сөйтіп, бұл жұмыс баспасөз бетінде жариялансын деген қаулы шығарылады. Ұстаздарының ұсыныстары бойынша С.Ерубаев аспирантураға қалдырылған екен. Бірақ Қазақстан өлкелік комсомол комитеті арнайы жеделхат жолдап, С.Ерубаевты шұғыл түрде Қазақстанға шақыртады. Осыған байланысты Саттар, оқуын қалдырып, елге оралады. Алматыда Саттар 1933-1934 жылдары “Ленинская смена” газеті әдебиет және өнер бөлімінің меңгерушісі, “Лениншіл жас” газеті редакторы; мәдениетте 1934 жылы бірер ай музыка театрының директоры; білім беру саласында 1933-1934 жылдары Жоғары ауыл шаруашылық мектебінде философия кафедрасының ұстазы қызметтер атқарды.
Қазақстан өлкелік партия комитетінің “Қарағанды полетариаты” газетінің жауапты редакторының орынбасары болып істейді. Қаламы ұшқыр, пікірі таза, дарынды қаламгер С.Ерубаев сол кезде Қазақстан Жазушылар одағының бірінші сьезіне қатысып, одақ мүшелігіне алғаш қабылданғандардың бірі болды.
1935 жылдың жазында С.Ерубаев Ленинград университетінің аспирантурасына түседі. Бірақ мендеп кеткен өкпе ауруы оған бар болғаны бір-ақ жыл оқуға мүмкіндік береді. Осыдан соң Саттар Алматыға қайтуға мәжбүр болады. Мұнда ол 1936-1937 жылдары Қазақстан педагогикалық институтына қазақ әдебиетінің тарихы мен теориясынан лекциялар окиды.
Бірақ бойын әбден мендеп алған ауыр дерт Саттарды 1937 жылдың екінші маусымында Алматы қаласындағы Турксиб ауруханасында көз жұмғызды. Онда ол бар болғаны 24 жаста еді.
С.Ерубаев әдеби ортаға тұлпар шабыспен екпіндеп, жарқырап кірді. Ол астанадағы зиялы қауымды жан-жақты біліммен, журналистика саласындағы білікті ізденістермен әдебиеттегі жаңашыл сыни ой-пікірмен, жаңаша жазылған өлең, баллада, пародиялырымен елең еткізді.
С.Ерубаев 1934 жылы Қарағандыға, қайнаған еңбек ортасына келгеніне қатты қуанған. Сол тұста жазған бір күнделігінде Саттар: “Мен Қарағандыға ризамын, ол мені жазушы етіп шығаратын болды!” депті. Қарағанды оны жазушы етіп шығарды. Саттар әдебиет сүйер қауымға мәлім “Менің құрдастарым” ромнын дәл осы кезде жаза бастаған еді. Бұл роман қазақ жұмысшы табының қалыптаса бастау тарихынан, 30-жылдарғы Қарағанды сынды ірі өнеркәсіп ошағының тыныс-тіршілігінен сыр шерткен, алғашқы ұлттық техникалық интеллигенция өкілдерінің бейнелерін сомдаған туынды.
Қарағандыда болған кезінде С.Ерубаев басқа да көптеген новеллалар, балладалар, өлеңдер, очерктер, сын мақалалар жазады. Оның қаламынан “Бақыт”, “Мәңгілік өмір”, “Өмір көркемдігі”, “Келесі соғыс туралы” новеллалары, “Өмір туралы рапорт”, “Үш шахтер туралы баллада”, “Меруерт алқа” тәрізді балладалары, алуан өлеңдері мен сын мақалалары, очерктері мен эпиграммалары өзіндік өзгеше үнімен, жүрек жарды лебімен, мөлдір сыршылдығымен. Қалтқысыз шыншылдығымен қазір де қайран қалдырады.
Аяқталмаған “Менің құрдастарым” романы бүгінгі күні де халқымыз сүйіп оқитын жаңашыл мәңгі жас шығарма.
Саттар шығармаларынан рухани нәр ғана емес, Саттардың өзі жайында да көп мағұлмат табуға болады.
Жарық жұлдыздай жарқырай ағып өткен қас-қағым тіршілігінде ол өзін халқының адал перзенті ретінде көрсетті. Артына көлемі шағын болса да салмақты, құнды әдеби мұра қалдырды. Оның қазақ кеңес әдебиетінде бірінші болып игерген жаңа жанрдағы шығармалары – балладалары, новеллалары, пародиялары мен эпиграммалары қазіргі әдебиеттің алтын қорына енді.
С.Ерубаев М.Жанғожинмен бірігіп мектеп оқушыларына арналған қазақ әдебиеті хрестоматиясын құрастырды. Сонымен қоса аудармашылықпен де шұғылданған. Ол К.Чуковскийдің, Ю.Березиннің, А.Суриковтың, И.Эренбургтің кейбір шығармаларын қазақ тіліне аударған.
1966 жылы Саттар Ерубаевқа Қазақстан Ленин комсомолы атындағы сыйлық берілді. Түркістан қаласында Саттар мұражайы бар. Қарағандыда Саттар Ерубаевтың аты мектепке, үлкен көшелердің біріне берілді.
Сүйіндік Жанысбай 1949 жылы Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданына қарасты “Қызыларай” ауылында туған. Қарағанды мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірген. Қазір “Орталық Қазақстан” гезетінің құқық және бұқаралық жұмыс бөлімінің меңгерушісі болып жұмыс атқарады. Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.
С.Жанысбай өлең жазуды мектеп қабырғасында оқып жүрген кезінің өзінде бастаған. Негізінен көркем аудармамен айналысады, бірнеше повесть, көптеген әңгіме жазған. Оның республикалық баспалардан шыққан “Құрыш қолтаңба” (“Жалын”, 1983 ж.), “Өрлеу” (“Қазақстан”, 1978 ж.) жинақтарына очерктері, “Көңілді көшенің жігіттері” атты жинаққа (“Жалын”, 1981 ж.) сықақ әңгімелер, “Жазушы” баспасынан шыққан “Орман үстіндегі түн” (1990 ж.) атты жинаққа әңгімесі енген.
Социалистік Еңбек Ері С.Тоқымтаевтың атынан “Өнімді еңбек көздері” деген кітапша (“Қазақстан”, 1981 ж.) шығарды. “Жалын” баспасынан (1989 ж.) эстон жазушысы Эллен Нийттің “Пилле-Рийн” атты балаларға арналған кітапшасын аударып бастырды. “Адамша кел” атты әзіл-сықақ әңгімелері (“Жалын”, 1991 ж.) кітап болып жарық көрді. Той басқаратын асабаларға арналған “Ақ босаға” атты кітапша құрастырып шығарды. Милиция өмірі жайлы әңгімелері мен очерктері және сұхбаттары “Өкініш” және "Взятка" деген атпен облыстық “Полиграфия” бірлестігінен жеке кітап болып шықты. Мақалалары мен көркем очерктері, новеллалары өзі еңбек ететін “Орталық Қазақстан” газетінде үзбей жарияланып тұрады. 2001 жылы "Ауылымды аңсадым" атты өлеңдер жинағы жарық көрді.
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.
Ісләм Жарылғапов 1918 жылы 4 тамызды Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданында туған. Әкесі Жарылғап орта шаруалы, ескіше сауатты болыпты. Ол Ісләмді жасынан оқұға беріп, білімнің жолына түсуге баулиды. Ауыл мектебін бітірген соң, 1938 жылы Алматы педагогикалық училищесін, 1942 жылы Абай атындағы қазақ мемлекеттік педагогика институтын (қазір университет) ойдағыдай тәмамдайды. КСРО Сыртқы істер министрлігінің жоғары дипломатиялық мектебін бітірген. Осылайша қыруар білім алып, жетілген І.Жарылғапов әр түрлі қызметтер атқарады.
1942-46 жылдары БЛКЖО Орталық Комитетінің нұсқаушысы, Алматы облыстық комсомол комитетінің хатшысы қызметтерінде жұмыс істеген. 1946-50 жылдары Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің лекторы, сектор меңгерушісі болды.
Бұдан кейінгі жылдары газеттерде, басқа мәдениет саласында көп жыл еңбек етті. Атап айтқанда “Жазушы” баспасында, республиканың Мәдениет министрлігінінде, Қазақ ССР Баспа, полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік комитеттерінде жауапты қызметтер атқарған. Кезінде “Қазақ әдебиеті” газетінің редакторы, “Жұлдыз” журналы бас редакторының орынбасары, Қазақстан Жазушылар одағының көркем әдебиетті насихаттау бюросының директоры болды.Осылайша жарты ғасырдан астам уақыт бойы әдебиетпен тығыз қарым-қатынаста болып, өзі көркем аударма саласында жемісті еңбек етті. Ол аударған М.Горбкийдің, М.Шолоховтың, Д.Собольевтің, М.Лермонтавтың, М.Пришвиннің және көптеген шетел жазушыларының шығармалары көркем аударма жанрының озық үлгісі ретінде танылды. Оның мазмұны бай, ойлы публицистикалық, әдеби-сын мақалалары республикалық баспасөзде үнемі жарияланып тұрды. Әсіресе оның әдеби терминдер, жеке атаулар жасаудағы еңбегі ерекше.
Ол қоғамдық жұмыстарға да белсене араласқан еді. Қазақстан Жазушылар одағы ардагерлер кеңесінің төрағасы қызметін атқарды. Қоғамдық жұмыстағы және қазақ әдебиетін өркендетуге сіңірген еңбегі үшін І.Жарылғапов бірнеше рет Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталған. Талантты аудармашы, сөз қадірін, тіл бабын білетін қажырлы қаламгер І.Жарылғапов 1991 жылы 14 мамырда Алматы қаласында 73 жасында қайтыс болды.
Қанат Жойқынбеков
Белгілі жазушы, журналист Қ.Жойқынбеков Нұра топырағында туып-өсіп, әдебиетке деген құштарлығы жетегінде Алматыға барып, Мемлекеттік университеттің журналистика бөліміне оқуға түсті. Оны бітірген соң жиырма жылдай уақыт Қарағанды облыстық “Орталық Қазақстан” газетінде жемісті қызмет атқарды. Онан соң “Социалистік Қазақстан” (қазіргі “Егемен Қазақстан”) газетіне шақырылып, біраз уақыт редакция аппаратында, одан кейін осы газеттің Астана облысы бойынша меншікті тілшісі болды.
Осындай жауапты журналистік қызметтерде жүріп, ол көркем әдебиет саласында оның проза жанрында қаламды қаламгерлік таныта білді.
“Махаббат әлдиі”, “Азаматтың арманы”, “Қуантты мені”, Өз қолыңда тағдырың” атты прозалық жинақтары жарық көріп, қалың оқырмандардан жақсы баға алды. 1995 жылы “Әйел өмірі” деген романы басылып шығып оқырмандар қолына тиді. Ал Қарағанды шахтерларының өміріне арналған “Асылыңды жоғалтпа” романы, Семей полигонның тақсіретін көрсеткен “Бір апталық демалыс” деген шығармасы жарық көруін күтіп баспаларда жатыр. Сонымен қатар ол драматургия саласында да жемісті еңбек етті. Оның бірнеше пьесалары республикамыздың театрларында табыспен қойылды.
Кәмел Жүністегі
Жазушы Кәмел Жүністегі 1939 жылы Шет өңірінде, Ақсу-Аюлы селосында туған. Орта мектеті 1956 жылы ойдағыдай бітірген К.Жүністегі 1959 жылы аудандық комсомол комитетінің бөлім меңгерушісі болып еңбек жолын бастаған. 1960 жылы Қарағанды Педагогика институтының тарих факультетіне оқуға түседі. Осы кезде-ақ, асқақ қиял жетегінде жалынды жас К.Жүністегі елдің тарихын білу мен қоғамдағы сол кездегі саяси-әлеуметтік қатынастарға араласу қызықтырған еді.
1962 жылы қазақ жастары арасында құрылған, “ЕСЕП” (Елін сүйген ерлер партиясы) партиясын ұйымдастырушылардың бірі ретінде, жерлес досы, ақын Зейнолла Игілікұлы екеуіне саяси айып тағылып, Сібірдегі лагерьде болған.
Жазасын өтеп оралған соң, 1966 жылы қайтадан институттағы окуын сырттай жалғастырып, 1977 жылы ойдағыдай бітірген. Сол, 1966 жылдан 1984 жылға дейін аудан орталығындағы М.Горький атындағы мектепте тарих пәнінің мұғалімі, оқу ісінің меңгерушісі, 1984-1989 жылдары аудандық білім бөлімінде әдіскер болып қызмет еткен. 1989 жылдан 1992 жылға дейін аудандық мұражай директоры, 1992 жылдан қазірге дейін аудандық “Заман” газетіне редактор. К.Жүністегі Қазақстан Жазушылар Одағының басқарма мүшесі, С.Сейфуллин атындағы сыйлықтың иегері, “Дос көңілі”, “Көне хикая”, “Көксеу”, “Құба белдер” кітаптарының, “Тар заман” спектакілінің авторы.
Әуесқой композитор ретінде танымал “Арқа самалы”, “Аяулым”, “Домбыра”, “Туған жер”, “Жаз келді”, “Жас алаш”, маршы әндерін шығарған.
Өлкетанушы ретінде көпшілікке мәлім. Шет өңірінен шыққан ұмыт болған Шортанбай жырау, Диа қажы, Қақпан ақын, Төлеубек, Хасен, Жәкен, Тәшен, Маясар, Түсетай, Сәрінжіп, Оқа ақындардың шығармашылығын зерттеп, аудандық, облыстық, республикалық басылымдарға жариялады. Қыздарбек, Әбди, Сембек күйшілердің, Абылай ханның күйін зерттеуде көп еңбек еткен.
Осы өңірде кезінде әділдігімен аты шығып, өз заманынан озық туған дуалы ауыз Бәйсейіт би, Жанқұтты шешен, Дүйсенбай, Қара билердің өмір жолын, ұлағатты ісін зерттеп жарыққа шығарды.
Елін қорғаған дуылғалы батырлары Жидебай, Сеңкібай, Жарылғап, Ағабай, Дәріпсалы, Сазанбай батырлар жайында алғаш қалам тартқан. Осы өңірде өмір сүріп, заманында елге үлгі бола білген, тарихта ізі қалған әз аналар Қарқабат, Борсылдақ (Қырғи), Құрақ, Дәрі, Талмойын, Баршын қыз, Шеруке қыздың есімі мен қасиеттерін келешек ұрпаққа жеткізу де осы кісінің талмай ізденісінің нәтижесі.
К.Жүністегінің ұсынысы ынтасы арқылы “Зұлмат жылдары”, “Кенесары жұртында”, “Тасқа тұнған құпия”, “Дойыбы тас”, “Қыздарбек күйші”, “Шортанбай жырау”, “Жәкен ақын” бейнетаспалары жазылып, деректі телефильмдер дүниеге келді.
К.Жүністегі қандай шығарма жазбасын, қандай жиында сөз сөйлемесін, айтар ойының түпкі түйіні–ұрпақ тәрбиесі, ұлттық салт-дәстүрінің, әдет-ғұрыптың тиімді тұстарын қазіргі жастардың санасына сіңіріп, имандылыққа, жан тазалығына биік адамгершілікке шақыру.
Жазушы Асан Жұмаділдин 1927 жылы 11 мамырда Жезқазған облысы, Жаңаарқа ауданында туған. Аудан орталығындағы қазақ орта мектебінің 8-сыныбын 1941 жылы бітіреді. Ел басына түскен Ұлы Отан соғысы ауыртпашылығы салдарынан жасөспірім азамат вольфрам кенін өндіретін Қызылтау руднигінде шахтер болып еңбек жолын бастайды. 1943 жылы Қарағаш ауылдық советіне қарасты Ынталы орталау мектебіне мұғалім болып орналасады.
Білімін жетілдіруді мақсат еткен, жастайынан зерек Асекең болған. Бірнеше повесть, әңгімелер жинақтары шыққан. Республикалық 1948 жылы Қарағанды мұғалімдер институтына түсіп, оның тіл-әдебиет факультетін айрықша дипломмен бітіріп, 1950 жылы Қарағанды педагогикалық институтын бітірген. Біраз жыл халық ағарту саласында істеген. 1950 жылы Жаңарқа аудандық оқу бөліміне мектеп инспекторы болып тағайындалады. Араға жыл салып ол ауданның Ақтүбек ауылындағы жеті жылдық мектептің директоры болып жемісті еңбек етеді. Алғаш 1946 жылы тұңғыш "Жаңаaрқа" деген өлеңінің облыстық "Советтік Қарағанды" газетінің бетінде жариялануы оның өмірінде үлкен бетбұрыс жасайды. Әдебиетке құштарлығы артып, шығармашылық талпыныстан, ізденуден, өз бетінше білімін жетілдіруден танбайды. Облыстық, аудандық газет беттерінде өлең, әңгіме, очерктері жиі жариялана бастаған А.Жұмаділдинді сол кездегі облыстық "Советтік Қарағанды" газетінің редакциясы қызметке шақырадын.
1960-64 жылдары және мұнан кейін арада жеті жылдай аудандық оқу бөлімінде инспектор болып, 1973 жылдан 1987 жылы зейнеткерлікке шыққанға дейін аудандық "Жаңаарқа" газетінің редакциясында бөлім меңгерушісі болып, қаламгерлік шеберлігі бұрынғыдан да кемелденіп, ұштала түсті. Табиғи таланты мен еңбексүйгіштігінің арқасында ол шығармашылықтан қол үзбей "Өмір" әдеби-этнографиялық журналының тұңғыш нөмірін шығарудан бастап, ғұмырының соңғы күндеріне дейін редакторы болды.
А.Жұмаділдин бірнеше медальдар, Құрмет грамоталарымен марапатталған. Совет милициясы шығармалары бойынша республикалық әдеби конкурста "Тергеу әлі аяқталған жоқ" атты повесі екінші бәйге алған.
Оның "Келіншек" повесі (1968), "Сең бұзылғанда" повесть, әңгімелері (1972), "Қайырлы сапар" повесі (1977), "Жұмысшы әулеті" повесі (1981), "Құт құбыры" деректі повесі (1982) жарық көрген.
Қаламгер Асан Жұмаділдин 2004 жылы 29 наурызда дүниеден өтті.
Мұқан Иманжанов
қазіргі Қарағанды облысының Ұлытау ауданында 1916 жылы 20 желтоқсанда туған. Мұқан Ұлытаудағы жетіжылдық мектепті бітіріп, он жеті жасқа аяқ басқанда Қарсақбай поселкесіндегі ФЗО мектебіне түседі. Өзінің ең жақын досы Баубек Бұлқышев екеуі бір оқуды бітіргеннен кейін 1935 жылы Алматыдағы финанс-экономика техникумына оқуға түседі. Бұл техникумды бітіріп шыққаннан соң, 1938 жылы Қазақстан Жазушылар одағы жанында ашылған алты айлық курсты оқыды. 1941 жылға дейін радио хабарын тарату жөніндегі республикалық комитетінде редактор болған.
1942-43 жылдары "Социалистік Қазақстан" газетінде әдеби қызметкер, 1943-49 жылдары бөлім меңгерушісі, 1948-58 жылдары "Пионер" журналында бөлім меңгерушісі қызметтерін атқарған. С.М.Киров атындағы мемлекеттік университетін сырттай оқып, 1952 жылы бітірді.
М.Иманжановтың публицистикалық мақалалары, очерктері мен әңгімелері әрдайым газет-журналдарда жарияланып тұрды. 1948 жылы азамат жазушының "Жастық" атты тұңғыш әңгімелер жинағы баспадан шықты. Бұл жинақта Ұлы Отан соғысы кезіндегі және соғыстан кейінгі қауырт еңбекті, колхоз өмірін, жастар арасындағы адал махаббат пен достықты шынайы да тартымды көрсете білді. Оның публицистикалық мақалалары 1953 жылы "Азамат мақтанышы" деген атпен жаңа кітап болып басылып шықты. 1955 жылы "Тылдағылар" атты әңгіме, очерктер кітабын жазды.
М.Иманжановтың әдеби-журналистік қызметі 1938 жылдан басталғанымен, оның жұртшылыққа кеңінен танылуы Ұлы Отан соғысы жылдары. Оның әңгімелері республикалық баспасөз бетінде осы кезеңде жиі басылып, алғашқы жеке кітабы "Тау ұлы" деген атпен оқырман қолына тиген. М.Иманажанов шығармашылығының негізгі желісі жастар өмірі, олардың адал арман тілегі, адамгершілік, парасат мәселесі. Шығармашылық жолын қысқа әңгімелермен бастаған. М.Иманжанов қаламынан көптеген көркем очерк пен публицистикалық туындылар, повестер, пьесалар, әдебиет мәселелері жөніндегі толғаныстар, аяқталып үлгермеген "Көк белес" романы дүниеге келді. М.Иманжановтың біраз туындылары орыс тіліне аударылған. 1980 жылы қазақ совет жазушысы Мұқан Иманжановтың өмірі мен қызметі, шығармашылығы жайлы мақала, естелік, хаттар жинағы "Өркен" деген атпен "Жалын" баспасынан шықты.
Оның қалың оқырман көңілінен шыққан "Алғашқы айдар" повесіне 1950 жылы Жамбыл атындағы республикалық бірінші бәйге берілген. "Қызыл Жұлдыз" орденімен, бірнеше медальмен, Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Құрмет грамотасымен марапатталған.
Асқынған дерт абзал азаматты 1958 жылы 18 наурыз күні арамыздан алып кетті.
Қалмұқан Исабаев 1925 жылдың 25 тамызында Павлодар облысының Баянауыл селосында қызметкер отбасында туған. 1943 жылдың қаңтарында 10 сынып партасынан Кеңес Армиясы қатарына шакырылады да, одан 1954 жылдың күзінде запасқа шығады.
Ұлы Отан соғысына қатысқан. 1954–1955 оқу жылында Алматы қаласының №24 кешкі жастар мектебінде 10 сыныпты бітірісімен С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университеті филология факультетінің қазақ тілі мен әдебиет бөліміне (сырттай) түсіп, оны 1961 жылы бітіріп шығады және осы уақытта ол республикалық "Социалистік Қазақстан" газетінде әдеби қызметкер болып істеген. Оның баспа бетін тұңғыш көрген "Баян" атты әңгімесі "Әдебиет және искусство" ("Жұлдыз") журналына 1954 жылдың ақпан айындағы санында жарияланған. Ертіс – Қарағанды каналының жобасымен танысып, 1961 жылы болашақ су жолы жүретін жерлермен 500 километр жаяу сапар шегіп, "Арман арнасымен" атты күнделік кітабын жазады. Жазушы құрылыс басынан он екі жыл бойы шықпай "По руслу мечты", "Подвиг в степи", "На стыке времени", "Сұңқар самғауы" атты кітаптар, жүзден астам проблемалық очерктер мен мақалалар жазады. Қ.Исабаев қазақтан шыққан алғашқы революционер әйел Айқыз, чекист Серікқали Жақыпов, Екібастұз көмірін ашушы, халық геологы Қосым Пішенбаев жөнінде жеке-жеке кітап жазды.
Драматургия саласында "Десант" атты комедиясы Қазақ ССР Мәдениет министрлігінің 1984 жылғы конкурсында жүлдеге ие болған.
1979–1980 жылдары Қ.Исабаев Абайдың "Қараңғы түнде тау қалғып" өлеңін мәрмәр тасқа қашатып, Гетенің ГДР-дегі Габелбах музейіне қойған және осы сөзге жазылған Абай әнінің магнитофон таспасын тапсырған. ГДР газеттері Тюрингияда шырқалған Абай әнін жыл сайын 60 мыңдай адамның тыңдайтынын жазды.
Қ.Исабаев 1956 жылдан КПСС мүшесі. Қазір шығармашылық жұмыста.
Қ.Исабаев 1945 жылы "Қызыл Жұлдыз", 1975 жылы "Еңбек Қызыл Ту" ордендерімен, 1983 жылы ГДР-дің Герман – Совет достығы қоғамының алтын белгісі және көптеген медальдарымен марапатталған.
Болашақ жазушы Әуезхан Көшімов 1911 жылы 15 желтоқсанда Қарағанды облысы, Шет ауданы бұрынғы №3 ауылында дүниеге келген.
Әкесі де, шешесі де өмірден ерте қайтқан, Ә.Көшімов жетімдікті, жалғыздықты бастан кешеді.
Ә.Көшімов 1923 жылдан оқи бастаған. Әуелі Қарқаралы қаласындағы бастауыш мектепте, артынан сол қаладағы педтехникумда оқиды.
1929 жылы Ташкент қаласындағы онжылдықты бітіріп, сол жылдың аяғында Алматыда жаңа ашылған ҚазМУ-не түседі. 1930 жылы басында Алматы облыстық әскери комиссарының көмекшісі болып 1 жыл істейді, одан соң өлкелі "әскери округінің "Қызыл әскер" газетіне ауысады. 30-шы жылдардың ортасынан бермен қарай өлең жазуды бастаған Ә.Көшімов 1940 жылы КСРО Жазушылар одағының мүшелігіне өтті.
1942-1945 жылдары Қарағанды облыстық радио комитетінде бас редактор, 1945-46 жылдары республикалық радио комитетте бас редактор, 1946-1955 жылдары Қазақстан Жазушылар одағының Қарағанды облысындағы өкілі, 1956-58 жылдары Алматы облыстық радио комитетінде бас редактор қызметін атқарады. Содан кейін ол біріңғай шығармашылық жұмысқа көшті.
Ақынның тұңғыш шығармасы – "Құлагер" атты поэма. Бұл шығарма 1935 жылы "Қызыл әскер" газетінде жарияланған. Тағыда осы газетте "Бұрнақкер" деген поэмасы басылды.
"Қазақтың шежіресі оның күйінде", -дейді Ә.Көшімов. Осы бірегей де өміршең тақырыпқа ақын бірқатар поэма–дастандар жазған. Атап айтқанда, 1961 жылы ақынның "Күй сөйлейді" атты поэмалар жинағы шықты. Аталмыш жинағында "Көзғайыр", "Ақлақ", "Кең толғау", "Күй сөйлейді" деген төрт бірдей туындысы қамтылған.
Ә.Көшімовтың "Көңіл күйі" атты алғашқы өлеңдер жинағы 1948 жылы жарық көрді. 1957 жылы "Қарт мергеннің айтқандары" деген поэмасы, 1948 жылы "Аңшының әңгімелері", 1963 жылы "Екі бүркіт" жинағы "Жазушы" баспасынан жарық көрген.
1976 жылы "Тепенкөк" атты дастаны шыққан, онда қазақ халқының ХVІІІ ғ. Жоңғар басқыншыларына қарсы күресін, қатал кездегі ел тағдырын суреттеген. 1984 жылы Ә.Көшімов "Өзім туралы" атты өлеңін жазған. Өмірінің соңғы жылдарында оқиғасы қалың "Жаралы жылдар" романын аяқтап шықты.
Апбаз Қаражігітов 1923 жылдың 15 наурызында Қарағанды облысы Ұлытау ауданы Сарысу ауылында туған. 1953 жылы қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірген. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі Апбаз Қаражігіт–Баймендіұлы әуелде оқырман қауымға поэма, баллада және өлеңдерімен танылып, кейіннен проза жанрына қалам тартып, өмірге айтарлықтай тартымды шығармалар әкелген талантты жазушылардың бірі. Жазушының 1976 жылы "Жалын" баспасынан жарық көрген "Ақмоншақ" повесі мен әңгімелер жинағынан кейін іле-шала "Шақпақ", "Әке дауысы" кітаптары шыққан еді. Бұдан кейін 1993 жылы "Майқоңыр" романы, 1998 жылы "Қайран шеше" повестері мен әңгімелері жарық көріп, оқырманнан өз бағасын алған болатын. Әсіресе, жазушының "Әке дауысы" кітабы 1991 жылдың әдеби жыл қортындысында таңдаулы шығармалар қатарында аталып жазушыға үлкен мерей әпергентін. "Баубек" атты пьесасы үшін Қазақстан журналистер одағының сыйлығын алған.
Жазушы А.Қаражігітов шығармалары Жезқазған өңірінің кешегісі мен бүгіні, алып өндіріс орындары мен ауыл тынысы, ондағы адамдардың тағдыры, жасампаз істері хақында сыр шертеді. Қаламгер қандай бір шығармасында болмасын адамгершілікті, достықты, махаббатты биік ту етіп көтереді. Өмірде болған оқиға, құбылысты нақты, шынайы қалпында көркемдік тәсілдер арқылы суреттеу–жазушының машықты ісі. А.Қаражігітов Жезқазған қаласының құрметті азаматы, Жазушылар одағының қалалық бөлімшесінің төрағасы ретінде қоғамдық-көпшілік шаралардың бел ортасында жүретін әлі де шығармашылық шабытты шағында.
Серік Қирабаев 1927 жылы, 23 наурызда қазіргі Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы, Атасу ауылында туған. 1951 жылы Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтының филология факультетін бітірген.
Институтты бітіргеннен кейін, аспирантурада оқи жүріп, қазақ көркем әдебиет баспасының аға редакторы, "Әдебиет және өнер" журналы редакциясының бөлім меңгерушісі болып істеген. 1952 жылдан 1955 жылға дейін С.Қирабаев – "Пионер" журналының редакторы, одан кейін "Социалистік Қазақстан" газеті редакциясының әдебиет және өнер бөлімінің меңгерушісі болған. 1957 жылы кандидаттық диссертация, ал 1964 жылы филология ғылымының докторы ғылыми атағына диссертация қорғаған. Кейін Педагогика ғылымдары академиясының корреспондент-мүшесі болып, Қазақтың Абай атындағы Мемлекеттік университетінде көп жылдар бойы дәріс оқып, қазақ әдебиеті кафедрасын басқарған.
1988-1995 жылдар аралығында М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры болып қызмет атқарған. С.Қирабаевтың шығармашылық қызметі студенттік жылдарынан басталған. 1948 жылдан бастап баспасөзде оның сын мақалалары жиі басылды. 1956 жылы "Ғабиден Мұстафин" атты монографиясы жарық көрді, екі жылдан кейін бұл кітап орыс тілінде шықты. Содан кейін "Спандияр Көбеев" (1958), "Өнер өрісі" (1968), "Сәкен Сейфуллин" (1973), "Әдебиет және дәуір талабы" (1976), "Революция және әдебиет" (екі томдық, 1977), "Шындық және шығарма" (1981), "Шындық және шеберлік" (1983), "Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері", "Жүсіпбек Аймауытов" (1990) және тағы басқа көптеген зерттеулер мен монографиялардың, әдеби процестің әртүрлі жақтарын әралуан қырынан сөз ететін көптеген мақалалардың, әсіресе, бірталай мектеп окулықтарының авторы ретінде қалың оқырман қауымға, әдеби-мәдени қоғамдық жұртшылыққа кеңінен танылды. Ол – Қазақ әдебиеттану ғылымы саласындағы жетекші ғалымдарымыздың бірінен саналады.
С.Қирабаев "Еңбек Қызыл ту", "Халықтар достығы" ордендерімен, "Еңбектегі ерлігі үшін", т.б. медальдармен марапатталған.
1996 ж. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының иегері болды.
Филология ғылымының докторы, профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының кореспондент-мүшесі, көрнекті ғалым, Ұлттық Ғылым академиясының академигі, әдебиет сыншысы Серік Қирабаев - әдебиетке жан – жақты, білімімен, мол дайындық пен келген сыншы.
Жазушы Сапарғали Ләмбеков 1936 жылы 5 маусымда Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданының "Қайнарбұлақ" аулында туған. Бастауыш сыныптарында оқып жүргенде он екі жасында қатты сырқаттанып, екі құлағы естімей қалған. Мектеп бітірген соң, "Қарқаралы" аудандық газет редакциясына қызметке тұрған.
С.Ләмбеков қызмет істей жүріп ҚазМУ-дың журналистика факультетіне сырттай оқуға түсіп, оны 1975 жылы бітірген.
С.Ләмбеков көп жыл бойы журналистика мен әдебиет саласында үздіксіз еңбек етіп келе жатқан қаламгер. Оның шығармаларының басты тақырыбы–туған өлкенің бай тарихы, ұлтымыздың мақтанышына айналған кешегі атақты адамдарымыздың өнеге боларлық өмірі туралы. Ол дүлдүл күйші Тәттімбетті, әйгілі әнші, сазгер, сері Мәдиді, ақиық ақын Қасымды, белгілі күрескер Угар (Мұқатай) Жәнібековты, қоғам қайраткері Нығмет Нұрмақовты шалқар қазақ даласына әйгілі еткен қомақты туындылардың авторы.
Әдебиетке балғын шағында-ақ өлеңмен келіп, поэзиялық, прозалық, драмалық жанрларындағы шығармаларды тең ұстаған С.Ләмбековтың республикалық баспалардан "Қарқаралы саздары" атты өлеңдер жинағы, "Қыр қырандары" деген очерктер жинақтары, "Тайталас", "Әке жолы", "Тәттімбет" романдары жарыққа шыққан. Сондай-ақ біраз шығармалары Алматыда басылған жинақтарға енген.
Еңбекқор, талғампаз да тындырымды жазушының қаламынан соңғы жылдары Қарағанды шахтерлерінің өміріне арналған "Қатты қабат", Алаштың айтулы азаматтары туралы сыр шертетін "Арыстар" атты романдары шыққан.
Жазушы-журналист С.Ләмбеков ел құрметіне қапасыз бөленген жан. Ол 1985 жылы "Еңбек ардагері" медалімен, 1986 жылы Қарағанды облыстық Кеңесінің, Қазақстан журналистер одағының, 1987 КСРО Мемлекеттік баспасөз Комитетінің, СОКП Орталық Комитетінің, ВЦСПС-тің, БЛЖКО Орталық Комитеттің құрмет грамотасымен марапатталды.
1990 жылы "Кеңес баспасөзінің үздігі" омырау белгісін алған, 1996 жылы Қазақстан журналистер одағы сыйлығының лауреаты атағына ие болған. "Азаттық құрбаны" дейтін балладасы "Балдырған" журналының бәйгісіне ие болған. С.Ләмбековтың "Қайнар" баспасынан "Қыр қырандары" атты очерктер жинағы, "Жалын" баспасынан балаларға арналған "Еділбай" дейтін өлең кітабы жарық көрген. Жекелеген шығармалары "Қазақстан" баспаларынан шыққан "Алтын дән", "Ақ бидай", "Саржайлау", "Кәрі сайтан" жинақтарына кірген.
Қазақ әдебиетінің классик жазушысы, көркем сөздің хас шебері атанған Ғабиден Мұстафин 1902 жылы 29 қарашада Қарағанды облысындағы осы күнгі Теміртау қаласына жақын Жауыртау – Нұра өзені бойындағы Сартөбе деген ауылында кедей отбасында туған. Болашақ жазушының әкесі мал бағумен айналысқан, сондықтан да оның балалық шағы қарасаң, көз жетпейтін кең далада, Сарыжайлауда өтті. Ол бұл кездерде әкесіне көмектесіп, мал бағумен қатар, ауыл модасынан арапша сауатын да ашты. Ал орыс тіліне оны сол кезде Спасск мыс балқыту заутында табельші болып жұмыс істейтін Жүсіп Мауқымов деген азамат үйретті, үлкен қамқорлық жасады. Соған орай Ғабиден осы зауыт жанындағы орысша-қазақ екі жылдық мектепті бітіріп шықты. Бұдан әрі оқуға мүмкіндігі болмай, туған ауылына қайтып оралады. Ауылда әр түрлі қызметте болып, 1925 жылы білімін көтеру мақсатымен Қызылордаға келеді, мұнда оқуға түсе алмай өлкелік сотқа іс қағаздарын тіркеуші қызметіне орналасады. Жазушылық өнерге құмарлығы осы кезден басталады. Ғ.Мұстафин - әдебиет майданына жиырмасыншы ғасырдың басында келген жазушы. Ол алғаш хабар, шағын очерк, фельетон, қысқа әңгімелер жазып, өзінің шама – шарқын, қабілетін біраз байқап көрген-ді. Облыстық сотта іс қағаздарын тіркеп, қызмет бабымен жүрген кездерінде ел арасында болған әр түрлі заңсыздықтармен танысады. Алғашқы әңгімесі "Сәрсен мен Боқаш" (1927 ж.) "Жыл құсы" журналында жарияланған. Тұңғыш әңгімелер жинағы "Ер шойын" (1929 ж.) деген атпен басылып шықты. Ауыл кедейлерінің таптық сана сезімінің ознуы, байларға қарсы күресі әңгімелердің негізгі арқауы болды.
1930 жылы көктемде Қарағандыға ауысып, үш жыл қара жұмыс істеді: слесарь, токарь мамандығын меңгерді. 1938 жылы "Қарағанды пролетариаты" газетінің жауапты секретары қызметіне тағайындалады. Көп кешікпей, Новосибирск қаласында қазақ тілінде "Қызыл ту" атты газетінің шығуына байланысты, сонда жіберіледі. Газет жабылғаннан кейін 1938 жылы Алматыға келеді. 7-8 жыл көркем әдебиеттен қол үзіп кеткенімен, журналистік жұмыста қаламы төселіп, өмір тәжірибесі молайып қалған Ғ.Мұстафин тұңғыш роман жазуға кіріседі. Қарағанды шахтерлерінің өмірінен алынған бұл роман "Өмір, не өлім" 1940 жылы жеке кітап болып басылды. Алғашқыда "Әдебиет майданы" (қазіргі "Жұлдыз") журналдың қатардағы қызметкері (1938-40 ж.), кейіннен редакторы (1940-48 ж.) бола жүріп, жемісті шығармашылық еңбек етті. Ауыл сахналарына арналған бірнеше шағын пьесалар "Айғақ", "Тұтқын", "Күлмеген адам", "Керуен", "Құлаған күз" тәрізді әңгімелер жазды.
Шығармаларының негізгі тақырыбы – өндіріс өмірі мен ауыл тіршілігінің тынысы. Бұрын өндіріс тақырыбына "Алыптың кереметтері" (1936 ж.) очеркі мен "Керуен" (1938 ж.) атты әңгімесін жариялаған автордың "Өмір, не өлім" романы совет әдебиетінде бұл саладағы алғашқы күрделі туындыларының бірі болды. Өз шығармашылығына үлкен жауапкершілікпен қарайтын автор он шақты жылдан кейін осы тақырыпқа қайта оралып, "Қарағанды" романын, 1952 жылы жазды. Бұл романдар қазақ халқының совет өкіметі жылдарында бастан кешкен өзгерісті өмір жолдарын суреттейді. Жазушы оны шығармаларында шынайы отырып, туған халқының тағдыры жайлы толғаныстар жасайды.
Ғұлама жазушының Қазақ совет әдебиетін дамытудағы және қоғамдық қызметіндегі қол жеткен жетістіктері белсенділігі, іскерлігі ескерусіз қалған жоқ. Ол "Ленин" орденімен, "Еңбек Қызыл Ту" және екінші дәрежелі "Ұлы Отан соғысы" орденімен марапатталған.
Ғ.Мұстафин 1953-57 және 1961-64 жылдары Қазақстан Жазушылары одағы бақармасының төрағасы болып қызмет атқарды. Сол кезде ол республика Компартиясы Орталық комитенінің мүшесі, еліміздің және республиканың Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.
Ғабиден Мұстафин ұзақ және мазмұнды да қызықты өмір кешті. Оның өмір жолында қуаныш–қызықпен қатар қиындықтарда ,ауыртпашықтарда аз кездескен жоқ. Қазір біздің арамызда халық жазушысы, бұрынғы КСРО- ның Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, республика Ғылым академиясының мұше–кореспонденті, жазушылардың халықаралық және одақтық форумдарының қатысушысы Ғ.Мұстафин жоқ. Бірақ оның есімі халық есінде. Болашақ ұрпақ ғұлама жазушыны ешқашан ұмытпақ емес. КСР Министрлер Кеңесінің 1986 жылғы 31-ші наурызындағы қаулысында: Қарағанды және Алматы халық депутаттары облыстық Кенесенінің ұсынысың қабылдап, Қарағанды қаласыныдағы № 83 орта мектеп пен Бұқар жырау ауданындағы "Березняки" ауылына Ғ. Мұстафин есімі берілген. 2002 жылы Ғ.Мұстафиннің туғанына 100 жыл толуына орай Қарағанды облысында үлкен той болды. Бұл мерейтой жазушының ұрпақтары емес, халқына, еліне де үлкен қуанышпен атап өтетін оқиға деуге болады. Торқалы тойдың мерейлі мезеттерінің бірі – Қарағандыдағы көп көшелердің ішіндегі ірісіне Ғабиден Мұстафин есімін беру болды және осы жерден басталатын көше төріне классик жазушының мүсіні орнатылды. (32-квартал)
Нардың жүгін көтеріп, дала кассигі аталған ғұлама жазушы көптеген шығармаларының тамырын өскен өлкесінен тапты. Алайда оқығанынан, тоқығаны көп, табиғатынан дарынды, дала даналығын, замана жақсылығын бойына сіңірген ғабаң бір ғана аймақтың жазушысы емес. Ол – халық жазушысы, ұлтымыздың мақтанышы.
Әбулақап Райымбеков
1923 жылдың 15 желтоқсанда Жезқазған каласының Ұлытау ауданындағы "Ұлытау" ауылында туған. 1931 жылы Қарсақбай мыс қорыту комбинатында келіп, құрылыс цехында жұмыс істеген. Кейін балалар үйінде, Қарсақбай орта мектебінің жанындағы интернатта тәрбиеленген.
1939 жылдан 1941 жылға дейін Қарсақбай аудандық мемлекеттік банкісінің бухгалтері, 1941 жылдан 1948 жылға дейін Жезқазған аудандық "Қызыл кенші" газетінің әдеби қызметкері, жауапты хатшысы, редактордың орынбасары болады. 1940 жылыоблыстық газетке "Есембектің әңгімесі" деген тұңғыш очеркін жариялаған. 1948-51 жылдары республикалық "Лениншіл жас" газетінің әдеби қызметкері, 1952 жылы Жезқазған руднигіндегі шахта жұмысына оралып, 1953 жылы сондағы жұмысшы жастардың орта мектебін ойдағыдай бітіреді, де, Алматыдағы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультеті журналистика бөліміне оқуға түседі. 1958 жылы журналист мамандығына ие болады. Ұлытау ауданының "Шеңбер" совхозында, Жезқазған руднигіндегі №2 орыс орта мектебінде, №22 кәсіптік училищеде қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінен сабақ береді, тәрбиеші-оқытушы болып істеп, №44, 51 шахталарда жаңа техника хронометражисі болып забой жұмысшыларымен бірге 3,5 жыл еңбек етеді. 1963 жылы ҚазМУ-дін аспирантурасына түсіп, 1966 жылы "Жұмысшы табы қазақ совет поэзиясында" деген тақырыпта кадидаттық диссертация корғайды.
1971 жылға дейін Ташкенттің Низами атындағы пединститутының қазақ тілі мен әдебиеті бөліміне қазақ әдебиеті пәндерінен дәріс берген. 1971 жылдан 1976 жылға дейін – Қазақ ССР Ғылым акдемиясының М.О.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтының ғылыми қызметкері.
1980 жылдың қараша айынан бері – С.М.Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік университетінің доценті болды.
Теңізбай Рахымжанов
Жазушы 1946 жылы 9 сәуірде қазіргі Қарағанды облысы, Ақадыр ауданы, Өспен ауылында туған. Ол Өспен орта мектебін бітіргеннен кейін С.М.Киров атындағы қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетіне оқуға түсіп, оны 1969 жылы бітіріп шығады.
Содан кейін республикалық жастар газетінің тілшісі, Қазақ ССР Ғылым академиясы М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтының ¦ылыми қызметкері болып істейді.
1976 жылы "Қазақ халық поэзиясындағы импровизациялық дәстүрдің дамуы" деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғаған.
Кейін Абай атындағы қазақ педагогикалық институтының қазақ әдебиеті кафедрасында доцент болып қызмет атқарған.
Қапан Сатыбалдин 1917 жылы 25 желтоқсанда Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданында туған. Ол балалар үйі жанындағы мектепте және Тау-кен өнеркәсібі училищесінде оқып білім алған. Одан кейін Алматыдағы Абай педагогика институтында, Москвадаға кинематография институтында оқыған. Қазақстан Жазушылар одағының жас жазушылар секциясын басқарды, республикалық газеттердің редакцияларында және Қазақ ССР кинематорграфия комитетінде қызмет істеді. Кезінде Жамбылдың әдеби секретары болды. 1943-1944 жылдары соғыс майданында "Совет жауынгері" газетінде қызмет етті. "Қазақфильм" студиясында директордың орынбасары, "Жұлдыз" журналында Бас редактордың орынбасары, "Қазақ әдбиеті" газетінің Бас редакторы, біраз уақыт Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы болған.
Қ.Сатыбалдиннің әдеби қызметі 1936 жылы басталды. Оның бұл кездердегі күнделікті тақырыптарға жазған өлеңдері "Социалистік Қазақстан" газетінің бетінде басыла бастады. 1938 жылы оның "Мен жырлаймын" деген атпен бірінші өлеңдер жинағы шықты. Ол келесі жылы "Венецияның кегі", "Ағылшын сыр" поэмаларын жазды, соңғы поэмасы комсомолдың 20 жылдық мерекесіне арналған республикалық конкурста бәйге алды.
1940 жылы "Айдан тамған жас", "Махаббат" поэмаларын жазды. Ұлы Отан соғысы жылдарында ол өлеңдер, очерктер жазып, олар республикалық және майдандық газеттерде жиі басылып тұрды. 1945 жылы Кеңес Одағының Батыры Әлия Молдағұловаға арналған поэмасы басылып шықты.
Ол бірқатар драмалық шығармалардың да авторы. Киносценарийлер де жазған, Қ.Сатыбалдиннің сценарийлері бойынша көркем және деректі фильмдер түсірілген.
Қ.Сатыбалдин И.А.Крыловтың мысалдарын, Н.А.Некрасовтың поэмасын, Н.Гулианың повесін, Горбатовтың пьесасын және туысқан республикалардың ақындарының өлеңдерін қазақ тіліне аудару саласына да көп еңбек етті.
Қ.Сатыбалдин өз шығармашылығында қазақ халқының басынан кешкен тарихи-революцияны бейнелеуге тырысты, ұрпақтар сабақтастығын және қазақ даласында болып өткен әлеуметтік өзгерістердің тарихи мәнін көрсетті.
Қ.Сатыбалдинннің 1975 жылы "Жазушы" баспасынан 4 томдық таңдамалы шығармалары жарық көрді. Алматыдағы өзі тұрған үйдің қабырғасына ескерткіш тақта қойылды. Қарағандыда бір көшенін аты берілді.
Ақселеу Сейдімбеков
Қарағанды облысының Жаңаарқа ауданына қарасты бұрынғы "Дружба" ауылында 1942 жылдың 12 желтоқсанында дүниеге келген.
1959 жылы Жаңаарқа ауданының В.И.Ленин атындағы №1 қазақ орта мектебін бітіріп, сол жылы комсомолдық жолдамамен "Атасу" колхозының мал жайылымына (қазіргі "Қызылтау" совхозы) шопан болып келеді. Бұл жұмысты үш жыл атқарып, 1962 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне түседі.
1963 жылы Совет Армиясы қатарына шақырылады. Әскери міндетін өтеп қайтқан соң, оқуды әрі қарай жалғастырып, 1968 жылы университетті бітіріп шығады. Сол жылы республикалық "Лениншіл жас" (қазіргі "Жас алаш") газетіне әдеби қызметкер болып қабылданады да, кешікпей Орталық Қазақстан облыстары бойынша осы газеттің меншікті тілшісі болады. Мұнан әрі Қарағанды облыстық "Орталық Қазақстан" газетінде жауапты хатшы, республикалық "Социалистік Қазақстан" (қазіргі "Егемен Қазақстан") газетінде әдебиет және өнер бөлімінің меңгерушісі болып қызмет атқарады. 1983-1988 жылдары республикалық "Білім және Еңбек" ғылыми көпшілік журналының бас редакторы қызметін атқарды.
1987-1997 жж. Қазақ КСР ҒА-ның М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында лаборант, бөлім меңгерушісі болып қызмет атқарады.
1997-1998 жж. Ы.Алтынсарин атындағы Білім проблемалары институтының директоры, 1998-1999 жж. ҚР Президенттік Мәдени орталығы директорының ғылым жөніндегі орынбасары болып қызмет атқарды. 2000 жылдан бастап Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде журналистика кафедрасының меңгерушісі. Филология ғылымдарының докторы, профессор. Астана қалалық студенттер мен жастардың "Аудитория" газетінің Бас редакторы.
Ақселеу Сейдімбеков 1971 жылдан КПСС мүшесі. 1972 жылдан СССР Журналистер одағының мүшесі. 1988 жылдан ҚазССР ҒА-ның Әдебиет және өнер институтында ғылыми қызметкер, "Әлем" альманағының бас редакторы. "Ақиық" (1972), "Қыр хикаялары" (1977), "Тауға біткен жалбыз" (1979) атты әңгімелер мен повестер жинағы, "Күңгір-күңгір күмбезедер" (1983) ғылыми-көпшілік очерктер кітабы, "Кеніш" (1979), "Серпер" (1982) атты очерктер жинағы, қазақтың қара өлеңіне арналған "Мың бір маржан" монографиясы (1989), "Қазақ әлемі" атты оқу құралы (1997) жарық көрді. Бірқатар шығармалары орыс тілінде "Аққыз" (1986) деген атпен басылды.
Гомердің әйгілі "Илиада", "Одиссея" (1974) поэмаларымен қазақ оқырмандары Ақселеу Сейдімбековтың аудармасы арқылы танысты. Оларды қара сөз жүйесіне келтіріп аударған. "Алпамыс" (1979) эпосын қара сөзбен жазып шықты.
Ақселеу Сейдімбековтың әңгіме, повестері орыс, қырғыз, өзбек, венгр, неміс тілдерінде жарық көрді.
Қазақстан Жазушылар одағы және Қазақстан Журналистер одағы сыйлықтарының лауреаты. "Құрмет" орденінің иегері. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері.
Сәкен Сейфуллин
15 қазан 1884 жылы Жезқазған өңіріндегі бұрынғы Ақадыр ауданындағы Қарашілік қыстағында дүниеге келген. Қазақ жаңа әдебиетінің негізін салушы, мемлекеттік қайраткер.
Нілдідегі орыс-қазақ, Ақмоладағы бастауыш приход мектебінде, Омбыдағы мұғалімдер семинариясында оқыды. 1914 жылы Қазан қаласында "Өткен күндер" атты тұңғыш өлеңдер жинағын бастырды. Омбыда қазақ жаситары ашқан "Бірлік" қауымы басшыларының бірі болды. 1917 жылы 9 наурызда "Асығып тез аттандық" өлеңін жазды. Кешікпей Ақмола қаласына ауысып, "Жас қазақ" революциялық ұйымын құрды, "Тіршілік" газетін шығарысты, 3 айлық педкурсқа оқытушы болды.
1917 жылы қарашада "Кел, жігіттер" өлеңін жазып, Қазан төңкерісін қуана қарсы алды. Осы кезде Ақмола Совдепінің президиум мүшелігіне сайланды. 1918 жылы "жас қазақ марсельезасын" жазды, "Бақыт жолына" атты пьесасының премьерасы көрсетілді. 1918 жылғы 4 маусымда атардың көтерілісі болып, Ақмола Совдепі тұтқындалады. Атаман Анненковтың азап вагонында 47 күн ажалмен арпалысып, Сәкен 1919 жылғы 3 сәуірде Колчактың Омбыдағы түрмесінен қашып шығады. 1920-1936 жылдары Ақмола атқару комитеті төрағасының орынбасары және әкімшілік бөлімінің меңгерушісі, Қазақ Кеңес Автономиялық Республикасы Орталы Атқару
Комитеті Президиумының мүшесі, "Еңбекші қазақ" газетінің редакторы, хaлық ағарту комиссарының орынбасары, ҚазКАСР Халық Комиссарлары Кеңесінің Төрағасы, Халық ағарту комиссариаты жанындағы ғылым Орталығының төрағасы, Қазақстан пролетар жазушылары ассоциациясының (ҚазАПП) басшысы, БК(б)П Қазақстан Өлкелік Комитетінің партия тарихы бөлімінің меңгерушісі, Қызылордадағы халық ағарту институтының, Ташкенттегі қазақ педагогикалық институтының директоры, "Жыл құсы" альманағы, "Жаңа әдебиет" журналы басшысы, Қазақтың мемлекеттік институтының доценті, "Әдебиет майданы" журналының редакторы, Қазақтың коммунистік журнлистика институтының профессоры қызметтерін атқарды. Осы кезде жаңа өмір жолында күреске шақырған "Асау тұлпар" өлеңдер жинағы, "Бақыт жолына", "Қызыл сұңқарлар" атты пьесалары жарық көреді. "Домбра" (1924), "Экспресс" (1926), "Тұрмыс толқынында" (1928) атты поэтикалық жинақтарында Қазан төңкерісінің жеңісі жырланды. Жаңашыл ақын поэзия мен драмматургияға көп жаңалықтар енгізді. Өлеңнің түрі мен мазмұнында түбегейлі өзгеріс жасап, қазақ халқының поэтикалық дәстүрін дамытты.
С.Сейфуллин өмірде де, әдебиетте де белсенді күрескер болды. "Көкшетау" (1934), "Қызыл ат" (1934), дастандарында заманалық мәселелер көрсетілген. "Қызыл атта" 30-жылдардың бас кезінде Казақстанның ауыл шаруашылығында орын алған асыра сілтеу оқиғалары сыналады. "Ақсақ киік" (1924), "Аққудың айрылуы" (1925) шығармаларында туған даланың табиғатын, адамның ішкі сезім күйлерін суреттейді.
С.Сейфуллин проза, драмматургия, әдеби сын, әдебиеттану салаларында көрнекті еңбек етті.
"Жұбату" (1917) әңгімсі – Сәкеннің қазақ әйеліне арналған алғашқы прозалық, шығармасы. "Жемістер" (1935), "Біздің тұрмыс", "Сол жылдарда" туындыларында замандастар өмірі бейнеленген. С.Сейфуллин қазақ халқының патшалық езгіге қарсы күресін "Тар жол, тайғак, кешу" атгы тарихи-мемуарлық романында көрсетеді Публицистика саласының дамуына қосқан еңбегі баға жетпес. Қазақтың ескі әдебиет нұсқауларын жинау, зертгеу, бастыру ісімен де шұғылданды. Оның қатысуымен "Қазақтың ескі әдебиет нұсқаулары" (1931), "Батырлар" (1933), "Ақан сері-Ақтоқты", "Ләйлі-Мәжнүннің" қазақша аудармасы жарық көрді. "Қазақ әдебиеті" (1932) кітабы – осы саладағы алғашқы зерттеу еңбектерінің бірі. Халық әдебиеті материалдарын мол жинап, пайдаланған бұл зертгеуінде қазақ ауыз әдебиеті үлгілерін жанрлық жағынан жіктеп, идеялық-көркемдік талдаулар жасайды. С.Сейфуллин қазақ әдебиетінен мектептерге оқулық жазу існе де қатысқан. Қазақ әдебиетінің кадрларын даярлауға, алғашқы кітаптарын бастыруға көп күш салды.
1936 жылы қазақ әдебиеті мен өнерінің Москвада өткен бірінші онкүндігіне қатысты. Қазақ жазушылары ішінен тұңғыш рет Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталып, шығармашылық еңбегіне 20 жыл толуы кеңінен мерекеленді.
1938 жылы жолсыз жазага ұшырады. Ол туралы С.Мұқановтың "Сәкен Сейфуллин" пьесасы, Ғ.Мүсіреповтың "Кездеспей кеткен бір бейне" повесі, поэмалар, әдебиеттанушылық зерттеулер жазылды.
Алдан Смайылов жазушы, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Ол 1946 жылы 3 қазанда Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы, "Ақтау" кеңшарында туған. Қаражал қаласындағы орта мектепті бітірген соң, екі жыл шопан болған. 1970 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірген.
1970-1990 жылдары облыстық және республикалық баспасөзде қызмет атқарған. 1990 жылы 10 маусымда Целиноград облыстық "Тіл және мәдениет" қоғамын құруға атсалысып, осы ұйымның төрағасы болып сайланған. Облыстық "Қараөткел" газетінің бас редакторы болған. 1995 жылдан телевидение саласында еңбек еткен. "Қазақстан теледидары мен радиосы" республикалық корпорациясы Астана студиясының бас директоры болған. Қазір ҚЖО-ның Астана қаласындағы бөлімшесінің директоры.
Қаламгер бүгінде шығармашылық жұмысын сәтті жалғастыруда, 2005 жылы Тәуелсіздік күні қарсаңында қазақ әдебиетімен мәдениетінің өркендеуіне қосқан сүбелі үлесі үшін "Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері" құрметті атағына иеленді.
2006 жылдан Қазақстан Жазушылар одағы Астана бөлімшесінің төрағасы.
"Тамыздың таңы" (1979), "Ақ жалын" (1982), "Сағынып келген көктем" (1987), "Найзақара" (1989), "Арқаның Бетпақ деген даласы бар" (2000) кітаптарының авторы.
Камал Смайылов Жазушы, публицист 1932 жылы 24 сәуірде Қарағанды облысының Ұлытау ауданындағы Сарлық ауылында туған. 1954 жылы ҚазМУ-дің филология факультетінің журналистика бөлімін бітірген. "Лениншіл жас" қазіргі "Жас алаш" газетінің Қарағанды облысындағы меншікті тілшісі болып журналистік жұмысын бастаған. Одан кейін Қазақстан Комсомолы Орталық Комитетінің хатшысы болып сайланды. "Қазақфильм" киностудиясының директоры, кейін ҚР Кинематография жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы болып қызмет атқарды. Қазақ телевизиясы саласында әуелі республикалық мемлекеттік комитет төрағасының орынбасары, кейі төрағасы болып істеді.
Көп жыл бойы саяси-қоғамдық қызметтер атқарды: Орталық комсомол комитетінің хатшысы, Қазақ КСР Министрлер Кеңесі мәдениет бөлімінің меңгерушісі, 1991 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Мәдениет жөніндегі комитетінің төрағасы болған. Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының профессоры, өнертану ғылымының кандидаты. Алматыдағы Халықаралық мамандықтар институтының (бұрынғы Халықаралық журналистика институты) профессоры. ҚР Гуманитарлық ғылымдар академиясының және Қазақстан журналистика академиясының мүшесі. Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері. Қазақстан Жазушылар одағының Сәкен Сейфуллин атындағы сыйлығының лауреаты. Екі рет "Құрмет Белгісі" орденімен марапатталған.
"Сенің бақытың", "ХХ ғасырға саяхат", "Фильм осылай туды", "Өмірдің өзімен өлшесек", "Ғасыр қырқасында", "Оянған ойлар", "Жолданбаған 27 хат" (1992), "Елім, саған айтам, Елбасы, сен тыңда" атты (1998, Шерхан Мұртазамен бірге жазған) кітаптары жарық көрген, 200 жылы "Жеті қыр, бір сыр" және "Қиғаш кітап" басылып шықты.
2003 жылы 71 жасында қайтыс болды.
Сейділ Талжанов Ғалым, аудармашы, сыншы, тарихшы 1906 жылы 6 қыркүйекте Нұра бойындағы Қаракемер деген жердегі (қазіргі Ақмешіт шаруашылық қожалығы) Тоқтамыс аралында дүниеге келген.
С.Талжановтың әкесі Омар 1921 жылы Колчак қарақшыларының қолынан қаза табады. Осы жылы жас Сейділ Петропавл қаласына барып, тоғыз жылдық орыс мектебіне оқуға түсіп, оны 1928 жылы бітіріп шығады да. Ташкенттегі Орта Азия университетінің шығыс факультетіне оқуға түседі. 1931 жылы осы факультетті бітіріп ол Алматыға келсе, ағасы Әшім түрмеде екен. Оның артынан екі баласы, хат танымайтын әйелі қалады. Сондықтан да Сейділ ағасының отбасына көмектесу мақсатында әрі қарай өзінің оқуын тоқтата тұрады.
С.О.Талжанов 1934 жылы Алматыдағы Қазақтың пединститутын бітіреді, Қаз ССР оқу министрлігінде, Ауыл шаруашылығы институтында (1934-1937), Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасында (1956-58), Қазақ ССР Ғылым Академиясында (1958-1972) қызмет істеді. Оның алғашқы әңгімелері 1927 жылы жарияланды. "Ұстаның үйі" (1957), "Сейфулланың Сәкені" (1959), "Адам туралы аңыз" (1965) повестерінде жұмыскер бейнесі мен С.Сейфуллин, Қ.Айнабеков сияқты ағаларымыздың өнегелі өмірін суреттеген. "Өткен күндер сөйлейді" деген жинағы С.Талжановтың туған халқына арналған соңғы лебізі, ақырғы шығармашылық туындысы.
Мұнда жазушының туған әдебиетіміз жайлы ой толғаныстары, сын мақалалары, естеліктері мен шежіре әңгімелері енген. Оның "Көркем аударма туралы", "Аударма және қазақ әдебиетінің мәселелері" монографиясымен қатар мерзімді баспасөз бен ғылыми басылымдардағы мақалаларын, конференциялар мен симпозиумдардағы сөздері мен баяндамалары жеткілікті. Көп жылғы осы бағыттағы еңбегінің нәтижесінде ол 1962 жылы филология ғылымының кандидаты, 1972 жылы филология ғылымының докторы деген ғылыми дәрежеге ие болды. Сонымен қатар ол А.С.Пушкин, М.Горький, В.Г.Белинский, Ф.М.Достоевский кейбір шығармаларын қазақ тіліне С.Сейфуллиннің, М.Әуезовтың, Б.Майлиннің біраз шығармаларын орыс тіліне аударған.
С.Талжанов ауыл шаруашылық институтында тіл кафедрасында доцент болып қызмет істеп жүргенде 1937 жылы НКВД ұстап әкетеді, сотталады. Кейіннен аман-есен елге оралған соң жұмысын әрі қарай жалғастырады.
Ол өзі туралы естелігінде: "…Сол дәуірдегі нәрлі, өнерлі, қабырғалы қайраткер ағалардың арасында өстім. Еңбекке үдере отырғаныма 15 жыл толды, бұл шағы мерзім екі диссертация жаздым, әлем әдебиетінен, орыс классиктерінен бір қыдыру аударма жасадым, төл әңгімелер, повестер жаздым, өнер, ғылым мәселелері жөнінде Алматы, Мәскеу аудиторияларында баяндамалар жасадым, жастар арасында, мектеп шәкірттері алдында туған әдебиет жайлы әңгімелер айттым. Алпыс алты жасым ішінде құныға, құшырлана, рахаттана еңбек істеген он бес жылыма өкпем жоқ",-деп жазды
Жазушы, аудармашы, ғалым С.О.Талжанов 1972 жылы желтоқсан айында дүние салды. С.О.Талжановтын озынен кейін қалдырған әдеби мұрасы қазақ әдебиеті тарихынан үлкен орын алады.